Ο χώρος των υπολογιστών ήταν ανέκαθεν φιλικός απέναντι σε άτομα με προβλήματα κίνησης και αναπηρίες. Μακριά από τους περιορισμούς των κλειστών οικοσυστημάτων (όπως mobile συσκευές, κονσόλες video games κ.α.), μεγάλοι και μικροί κατασκευαστές είχαν πάντα την ελευθερία να δοκιμάζουν νέες ιδέες με στόχο να καταστήσουν δυνατό τον χειρισμό ενός υπολογιστή από όλους, ανεξαρτήτως των προβλημάτων ή των προκλήσεων που μπορεί να αντιμετώπιζαν. Τα διάφορα αξεσουάρ και περιφερειακά που έχουν κάνει την εμφάνισή τους όλα αυτά τα χρόνια, εντάσσονται στο πλαίσιο της λεγόμενης Assistive Technology (Βοηθητικής Τεχνολογίας, αν προτιμάς), μίας κατηγορίας που αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς (οι αναλυτές εκτιμούν πως η ευρύτερη κατηγορία θα φτάσει από τα $27,5 δισ. του 2023 τα $39,3 δισ. το 2030).
Τι είναι η Assistive Technology;
Ας αρχίσουμε από τα βασικά. Η Assistive Technology ή Βοηθητική Τεχνολογία εστιάζει στη βοήθεια των ατόμων με αναπηρίες ή άλλες δυσκολίες ως προς την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων -και στην περίπτωση των υπολογιστών, στην αλληλεπίδραση μαζί τους. Βασίζεται σε hardware και software, περιλαμβάνοντας συσκευές, αξεσουάρ αλλά και εφαρμογές/λογισμικό, και στοχεύει στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών πρόσβασης και χρήσης υπολογιστών για όλους, για εκπαιδευτικούς λόγους ή απλά στο πλαίσιο της καθημερινότητας.
Οι πιο συνηθισμένες εκφάνσεις της είναι οι ακόλουθες:
Πληκτρολόγια και άλλα αξεσουάρ
Τα εργονομικά πληκτρολόγια είναι ιδιαίτερα δημοφιλή, κυρίως σε χώρους εργασίας, μίας που πολλοί ρόλοι απαιτούν πολύωρη χρήση τους. Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι πως ελαχιστοποιούν την καταπόνηση που ασκείται στους καρπούς και τα δάχτυλα, παρέχοντας παράλληλα καλύτερη στήριξη και ευθυγράμμιση. Θεωρούνται απαραίτητα για άτομα που υποφέρουν από σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα ή εμφανίζουν συχνά τραυματισμούς υπέρχρησης. Ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε χρήστη, ένα εργονομικό πληκτρολόγιο μπορεί να διαθέτει περισσότερα ή λιγότερα πλήκτρα, μεγαλύτερου μεγέθους, με πιο ευανάγνωστους χαρακτήρες ή με μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους. Όσον αφορά στο software, παρατηρούμε ότι σιγά-σιγά η δυνατότητα αυτόματης συμπλήρωσης λέξεων ή και προτάσεων υιοθετείται από ολοένα και περισσότερες πλατφόρμες, κάνοντας έτσι τη ζωή κάθε χρήστη πιο εύκολη.
Περνώντας στην υλοποίηση των παραπάνω, η πιο γνωστή «οικογένεια» προσβάσιμων αξεσουάρ είναι εκείνη της MICROSOFT η οποία πριν λίγους μήνες έκανε δυναμική είσοδο στην κατηγορία. Οι προτάσεις της βασίζονται στο Adaptive Hub, ένα hub στο οποίο μπορούν να συνδεθούν έως και τέσσερα Adaptive Buttons (πλήκτρα διαφόρων τύπων όπως διακόπτες, D-pad, μοχλοί κ.α.) και τρεις ακόμα συσκευές, ασύρματα ή μέσω USB Type-C. Η MICROSOFT μάλιστα προσφέρει στους χρήστες τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τα δικά τους πλήκτρα/εργαλεία εισόδου μέσω 3D printing (υπηρεσία που προσφέρεται από τη Shapeways) προκειμένου να προσαρμόσουν την όλη εμπειρία εξ ολοκλήρου στις ανάγκες τους.
Κατά τα άλλα, με λίγο ψάξιμο μπορεί κάποιος να εντοπίσει πληκτρολόγια για αριστερόχειρες ή μισού μεγέθους όπου η λειτουργία των πλήκτρων αλλάζει με ένα πάτημα του space bar. Ως προς τα ποντίκια, τα εργονομικά μοντέλα έρχονται σε διάφορα μεγέθη αλλά και σχήματα, προκειμένου να ταιριάξουν όσο το δυνατόν καλύτερα στο σχήμα και τις ιδιαιτερότητες του χεριού. Για όσους υποφέρουν από τενοντίτιδες και σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα υπάρχουν τα κατακόρυφα ποντίκια (vertical mice) ενώ τα μοντέλα με μεγάλου μεγέθους trackball είναι κατάλληλα για άτομα με περιορισμένη λεπτή κινητικότητα.
Εναλλακτικές μέθοδοι χειρισμού και πλοήγησης
Δεν είναι όμως όλοι σε θέση να χρησιμοποιήσουν ποντίκι και πληκτρολόγιο, ακόμα κι αν μιλάμε για εργονομικές λύσεις όπως αυτές που περιγράψαμε. Εδώ λοιπόν υπεισέρχονται οι εναλλακτικές μέθοδοι που προσφέρουν παρεμφερές αποτέλεσμα μεν, με διαφορετικό τρόπο ενέργειας δε. Αυτές περιλαμβάνουν για παράδειγμα ποντίκια που ελέγχονται με τα πόδια (με χρήση πεντάλ), μοχλών, trackballs, φωνητικές εντολές (μέσω ειδικού λογισμικού αναγνώρισης φωνής) κ.α. Ειδική μνεία οφείλει να γίνει σε δύο πολύ συγκεκριμένες υποκατηγορίες: τα LOMAK και τα ACCS.
Τα LOMAC (ακρωνύμιο από το Light Operated Mouse And Keyboard) είναι ένα σύστημα που προορίζεται για τα άτομα που δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν πληκτρολόγιο και ποντίκι. Περιλαμβάνει μία επιφάνεια που τοποθετείται κάτω από την οθόνη και έναν δείκτη laser ο οποίος φοριέται στο κεφάλι (σε headband ή καπέλο). Στα άτομα με περιορισμένη κινητικότητα, η κίνηση του κέρσορα γίνεται και με το χέρι. Τα δε ACCS (αρκτικόλεξο του Alternative Computer Control System) είναι ακόμα πιο προηγμένα αφού απευθύνονται σε άτομα με μερική ή και ολική παράλυση. Ο χειρισμός τους γίνεται ως επί το πλείστον με τη γλώσσα (ο μόνος μυς που διατηρεί τη λειτουργικότητά του, ακόμα και σε περιπτώσεις παράλυσης κατά 95%) και η αποτελεσματικότητά τους είναι μεγάλη, αφού η μέση ταχύτητα πληκτρολόγησης ανέρχεται σε περίπου 120 χαρακτήρες το λεπτό.
Εργαλεία μεγέθυνσης και αναγνώστες
Τα άτομα με περιορισμένη όραση έχουν στη διάθεσή τους μία σειρά λύσεων κυρίως σε επίπεδο software. Αυτές περιλαμβάνουν εργαλεία μεγέθυνσης εικόνας αλλά και λειτουργία text-to-speech που αναλαμβάνει να διαβάσει ό,τι εμφανίζεται στην οθόνη ή γίνεται highlight από τον χρήστη όπως π.χ. κείμενο, εντολές, μηνύματα κ.α. Αν και στην αγορά κυκλοφορούν αξεσουάρ που ειδικεύονται σε τέτοιες λειτουργίες, η πρόοδος που έχουν σημειώσει τα τελευταία χρόνια τόσο η MICROSOFT, όσο και άλλες εταιρείες software, έχει ως αποτέλεσμα αυτού του είδους τα εργαλεία είτε να περιλαμβάνονται πλέον στα Windows, είτε να προσφέρονται ως ανεξάρτητες, downloadable εφαρμογές.
Εξαίρεση σε αυτό αποτελούν οι κάμερες εγγράφων ή visualizers, συσκευές που θυμίζουν σκάνερ, μόνο που αντί για καπάκι διαθέτουν κάμερα. Το έγγραφο ή βιβλίο τοποθετείται «κοιτώντας» προς τα επάνω με την κάμερα να μεταφέρει την εικόνα στον υπολογιστή απ’ όπου και προβάλλεται σε μεγέθυνση στον χρήστη. Εσχάτως βέβαια, οι υψηλής ανάλυσης webcams μπορούν να αποτελέσουν με τη βοήθεια ενός τριπόδου εξαιρετικές -και πολύ πιο ευέλικτες και μάλλον φθηνότερες- εναλλακτικές λύσεις. Την εμφάνισή τους έχουν κάνει μέχρι και οθόνες οι οποίες είναι σε θέση να μετατρέπουν ψηφιακό κείμενο σε Braille και μάλιστα συνοδεύονται από πληκτρολόγια (QWERTY και Braille).
Υπολογιστές για όλους
Ο ρόλος των υπολογιστών σχετίζεται με τον μηδενισμό των αποστάσεων, τόσο μεταξύ των ανθρώπων μεταξύ τους, όσο και ανάμεσα στους χρήστες και τις πληροφορίες που αναζητούν. Ως εκ τούτου, η χρήση τους θα πρέπει να είναι δυνατή απ’ όλους και σε αυτό ακριβώς στοχεύουν τα προσβάσιμα περιφερειακά σαν και αυτά που αναφέραμε. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει επί του παρόντος η κατηγορία αφορά στη διαθεσιμότητά τους, αφού για ορισμένα εξ αυτών, απαιτείται μάλλον πιο επισταμένη έρευνα απ’ ό,τι κανονικά θα έπρεπε, όμως ακόμα κι αυτό είναι φαινόμενο που σταδιακά εκλείπει. Με τη συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας προσβασιμότητας, ο δρόμος προς έναν κόσμο ψηφιακής τεχνολογίας με σεβασμό στην ενσωμάτωση φαίνεται πιο φωτεινός από ποτέ.
